Het zijn de spitsen van Feyenoord City. Projectdirecteur Frank Keizer en architect David Gianotten van bureau OMA moeten flink aan de bak om een nieuwe voetbaltempel voor Feyenoord van de grond te krijgen. Een megakarwei, dat bovendien heel wat emoties losmaakt. ,,Weerstand hoort erbij. Dat heb je bij elk project.’’
Het vizier bij de plannenmakers van Feyenoord City is gericht op komende zomer. Dan immers is het woord aan Feyenoord, de roemruchte club uit de Maasstad die uiteindelijk moet profiteren van alle inspanningen in Rotterdam-Zuid. Vergaderen, praten, rekenen, tekenen en nóg eens doorrekenen; bij een toekomstig ‘icoon aan de Maas’ wordt niet over één nacht ijs gegaan.
Feyenoord City. Het is een rijdende trein die niet meer te stoppen is, zegt de oppositie. Keizer, gedecideerd: ,,Op die stelling zeg ik: van de zomer zet Feyenoord alles op een rijtje, en kijkt wat er onder de streep overblijft. En dán pas wordt besloten: gaan we hiermee door, of gaan we hiermee stoppen.’’
Cruciale fase
In een notendop: de kersverse hypermoderne thuisbasis van Feyenoord telt 63.000 plaatsen en komt op de oever van de Nieuwe Maas, ten westen van de wijk Veranda. Stichtingskosten: 365 miljoen euro. De eerste paal moet in 2020 de grond in, verwachte opening in 2023. Feyenoord heeft de Amerikaanse investeringsbank Goldman Sachs bereid gevonden om een krediet van 17,5 miljoen euro te verschaffen, om de plannen verder uit te werken.
En nadat eerdere hobbels – onder andere een positief oordeel van de gemeente Rotterdam – zijn genomen, breekt opnieuw een cruciale fase aan. Want het programma van eisen (zeg maar de basis van het stadion) is af en wordt nu verder uitgewerkt. Deze lijst is niet in beton gegoten: sommige wensen vallen af, andere worden aangescherpt, of vervangen. En het aanbod is breed: van de soort toiletrolhouders op de wc’s tot aan de constructie van het dak.
Wat zijn de topeisen?
Keizer: ,,Dat wij de nummer één voetballocatie van het vasteland van Noord-Europa worden, de nummer één horecalocatie van Groot-Rotterdam en de nummer één evenementenlocatie van de Benelux.’’
En die staan allemaal nog overeind?
Keizer: ,,Dat is nog niet zeker. Zo is er de keuze gemaakt om geen uitschuifbaar veld in het nieuwe stadion aan te leggen. Dat brengt zoveel extra kosten en andere complicaties met zich mee, dat Feyenoord voor een vaste grasmat heeft gekozen. De vraag is dan of het nog haalbaar is om de aantrekkelijkste evenementenlocatie van de Benelux te worden. Dat zijn we aan het onderzoeken. Maar ook met een vast veld halen we het aantal in de business case geplande evenementen.’’
De sfeer is voor supporters erg belangrijk. Die is uniek in De Kuip, en moet terugkeren in het nieuwe stadion, vindt men. Angstbeeld is dat het een tweede Arena wordt…
Gianotten: ,,Sfeer kun je niet transporteren. Wel analyseren. Ik wil als architect graag wegblijven van een vergelijking tussen De Kuip en de Arena. Ik begrijp dat supporters dat graag doen – 020 is dan het allerergste, en 010 heilig – maar wij kijken ook naar wat er elders gebeurt. In Engeland, in Duitsland, Frankrijk, in Amerika en Azië. Wat bepaalt de sfeer in De Kuip, en hoe kunnen we die vertalen naar de huidige normering? Want het oude stadion is natuurlijk in een heel andere tijd gebouwd, naar de maatstaven en het gebruik van toen.’’
Veel partijen konden een bijdrage leveren aan het programma van eisen. Wat hebben jullie bijvoorbeeld van de supporters meegenomen?
Gianotten: ,,Wat zij heel graag willen is de connectie met het veld, er dicht op zitten. Wij stellen vervolgens vragen: wat bedoelen jullie daar precies mee? De plek in het stadion, of je de supporters aan de overkant hoort, de akoestiek? We kijken ook naar de houding van de supporters. Hoe zit iemand er in? De één wil het gesprek aangaan, de ander kijkt de kat uit de boom, de volgende moet er helemaal niets van hebben.’’
Is er naast het besluit om een vast veld aan te leggen ook al iets te zeggen over de dakconstructie?
Keizer: ,,Dat wordt een regenscherm. We onderzoeken nog in wat voor verschijningsvorm dat wordt uitgevoerd. Er komt dus geen akoestisch dak op. Er komt iets wat de regen, wind en sneeuw buiten houdt. Een beweegbaar scherm, waardoor het publiek droog blijft en waarvoor we in de businesscase al geld hebben gereserveerd.’’
De stichtingskosten bedragen nu 365 miljoen euro. Critici vrezen dat zo’n duur stadion een molensteen om de nek van Feyenoord wordt. Kunt u zich dat voorstellen?
Gianotten: ,,Het sentiment snap ik wel, dat mensen dit heel veel geld vinden. Dat is het ook, geen twijfel over mogelijk. Maar zoveel kost zo’n stadion als dit gewoon.’’
Keizer: ,,Al die discussies over budgetten: 422 miljoen, of 365 miljoen. En dan delen door het aantal stoeltjes en zeggen: we zijn drie keer zo duur als een ander stadion. Maar die vergelijkingen zijn nooit te maken. Het is altijd appels met peren vergelijken.’’
Clubs met veel grotere budgetten bouwen stadions voor minder geld. Kunt u uitleggen waar dat verschil dan in zit?
Gianotten: ,,Over welk budget gaat het dan? De aanneemsom, de stichtingskosten, of de stichtingskosten plus alles wat erbij komt? En zo zijn er nog twintig andere punten die je moet meenemen in zo’n vergelijking. Wat is de locatie? Wordt een stadion in de stad gebouwd of er buiten? Is het complete nieuwbouw of wordt er gerenoveerd? Er worden dus geen appels met appels vergeleken. Mensen kijken op internet en komen met dit soort vergelijkingen. Wat mij verbaast, is dat specialisten dat ook doen.’’
U ergert zich hieraan?
Gianotten: ,,Nee, ik erger me er niet aan, maar het voedt de discussie op een verkeerde manier.’’
Keizer: ,,En let wel, de voetbalclub Feyenoord gaat geen nieuw stadion bouwen. Stadion Feijenoord nv bouwt een nieuw stadion, en Feyenoord wordt de bespeler. Het geld dat wordt verdiend, komt niet alleen bij Feyenoord vandaan, maar uit veel meer activiteiten. Zo zitten er acht horecaconcepten in. Zalenverhuur, evenementen. Heel veel geldstromen die niets met de voetbalclub Feyenoord hebben te maken, maar die wel bijdragen aan het resultaat van het stadion.’’
Wat u betreft is het zo klaar als een klontje. Waar komt die onvrede dan vandaan?
Gianotten: ,,Dat is heel normaal bij een project van deze omvang. Rond grote projecten spelen altijd sentimenten. Die zijn altijd verdeeld over verschillende kampen. Er is altijd een sterk ‘nee-kamp’. Dat wil niet, is tegen, protesteert. Er is een kamp dat twijfels heeft, maar wel wil praten. Een grote middenmoot is neutraal, en de rest is vóór. Dat hele spectrum is bij Feyenoord ook aanwezig. Ik doe projecten in China, Australië, Amerika. Overal zie je hetzelfde.’’
Ongeveer twee weken geleden vlamde dat protest ineens op. Hoe kwam dat volgens jullie?
Keizer: ,,De overeenkomst met Goldman Sachs werd getekend. En toen was voor de buitenwacht ineens duidelijk: verrek, het gaat door. Ze hadden er al een half jaar weinig van gehoord. Toen was er ineens een deal met Goldman Sachs en schrokken ze zich het lazarus.’’
Al die twijfels, maakt dat jullie onrustig?
Gianotten: ,,Nee. Maar ik denk dat tegenstand alleen productief is als je met elkaar in gesprek bent. Nu worden er soms dingen gezegd of gedaan die niet productief zijn en ook niet goed afstralen op de mensen die het protest organiseren. Zoals dat spandoek (spandoek met Banking Cowboys Nazi’s – red.) in De Kuip. Dat brengt zowel voor de voor- als de tegenstanders niets goeds. Wij zijn bereid om de discussie te voeren over ieder sentiment. Waarbij ik niet zeg dat we op alles een antwoord paraat hebben.’’
Wanneer is volgens jullie het doel bereikt?
Gianotten: ,,Ons doel is niet om iedereen tevreden te stellen, want dat kan niet. Ons doel is om een zo goed mogelijk resultaat te bereiken, dat Feyenoord hogerop helpt, dat de sfeer voor de club en supporters in leven houdt. En dat het voor de spelers een plek blijft waar tegenstanders met angst in het lijf het veld opkomen.’’
Keizer: ,,Kortom, het beste voor Feyenoord. Dat is wat wij willen. Ik zag een I love De Kuip-spandoek in het stadion. Nou, wij óók. Maar we moeten verder.’’