Rotterdamse prominenten geïnterviewd over het Feyenoord City project
‘TUNNELVISIE ZEGT: “WE MOETEN EEN NIEUW STADION HEBBEN”.’
Interview met ex-burgemeester Bram Peper over Feyenoord City
Leestijd: ca. 9 minuten
In uw tijd als burgemeester was het voetbal in Rotterdam van laag niveau. Het was crisistijd, zowel bij Feyenoord, Sparta als Excelsior. Toch werd met steun van de gemeente in 1994 de Kuip ingrijpend gerenoveerd en gemoderniseerd.
Ik was hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit en één van mijn leerlingen was Jos van der Vegt. Hij studeerde af op een vuistdikke scriptie over ik dacht het ontstaan van de VVCS, de vereniging voor contractspelers in het betaald voetbal. Jos is een jongen van Zuid, werd medewerker van de deelgemeente Charlois en daarna van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). En toen gemeentesecretaris van de gemeente Oostflakkee. Een rustige loopbaan. Dan verschijnt hij op een gegeven moment op het toneel als nieuwe directeur van Stadion Feijenoord. Het was een kantelpunt in zijn carrière vertelde hij me laatst. Hij zat toen plotseling aan de andere kant van de tafel en trof een verwaarloosde Kuip aan. Het stadion moest worden vernieuwd en daarvoor was financiering nodig. Jos die kwam dus bij zijn oude leermeester terug, die was inmiddels burgemeester geworden. Hij was min of meer bij toeval directeur geworden en deed het werkelijk in zijn broek, hij dacht ‘wat is hier aan de hand allemaal, kan ik dat wel, die verbouwing leiden?’. Toen heb ik samen met het stadsbestuur die financiering mede mogelijk gemaakt. Ik denk dat wij voor een derde meededen. Jos die is laatst, zeer recent, weer lid geworden van de Raad van Commissarissen van het stadion. Hij weet dus wat verbouwen is, want in de jaren negentig was het een verbouwing van ik dacht 110 of 115 miljoen guldens. Echt een flinke verbouwing, ingegeven door de noodzaak Feyenoord bij de tijd te brengen. En uit respect voor het architectonische monument, ontworpen door dezelfde architecten als de Van Nelle fabriek die op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat. In 1,5 jaar tijd was alles geregeld toen. Ik heb, nu we 25 jaar verder zijn, nog steeds een grote voorkeur voor die locatie, voor die heilige grond én vanwege de bijzondere architectuur. De complete renovatie die Red de Kuip in portefeuille heeft, dat is de oplossing voor de voetbalvereniging Feyenoord. Daar heb ik me in het recente verleden wel eens over uitgelaten, toen ik hoorde dat ze voor een overbruggingskrediet de pet moesten gaan ophouden bij Goldman Sachs. Het is namelijk niet goed als je niet eens zelf 17,5 miljoen euro kan opbrengen. Die bank is absoluut niet geïnteresseerd in de club, ze hebben geen ervaring met stadions in onze omgeving, Amerika is een heel ander verhaal. Goldman Sachs is alleen maar geïnteresseerd om iets door te verkopen.
Waarom kiest Feyenoord specifiek een Amerikaanse bank? Dat moet toch een reden hebben?
Ik sluit niet uit dat de voorzitter van de Raad van Commissarissen van het stadion, de grootindustrieel en investeerder Cees de Bruin, daar de link mee is. Hij kent die wereld, hij is één van de rijkste mensen van de stad. Staat met 1,3 miljard in de Quote. Goldman Sachs zit nu trouwens in een gigantische fraudezaak in Maleisië. Ze hebben daar hun zakken op een verschrikkelijke manier gevuld. Dus dat voelt gewoon niet goed. Ik zou er enig begrip voor kunnen opbrengen als je geldgebrek zou hebben, maar dat heeft Feyenoord niet. Dit gaat om relatief kleine bedragen, een aanloop naar een project, voor investeren in consultancy en het uitwerken van plannen. Voorbereidingskosten noemden we dit vroeger, als je dat al niet zelf kan ophoesten en je voelt je dan gedwongen om daarvoor bij Goldman Sachs langs te gaan… Tsja. Dat is een onbegaanbare weg naar mijn idee.
Ik hoef volgens mij niet meer te vragen wat er in de beginfase anders had gemoeten volgens u…
Het hele project wordt natuurlijk getekend door een on-Rotterdamse aanpak, namelijk: het loopt al meer dan tien jaar. Ik hoor al die tijd al dat we een nieuw stadion nodig hebben. Ik kom iedere twee weken in de skybox van iemand in de Kuip. Negen jaar geleden hoorde ik al over het stadion dat het vermoeid zou zijn, de constructie verouderd. Inmiddels blijkt dat helemaal niet waar te zijn. TNO heeft dat aangetoond, het fundament staat dus nog als een huis. Het tegengeluid de laatste vijf jaar komt van een groep vrijwilligers waar briljante mensen bij zitten: hoogleraren, economen, ontwerpers, architecten. Zij hebben een alternatief in handen, namelijk de renovatie van de Kuip. Maar er is in Rotterdam een groepering die volstrekt met een tunnelvisie zegt: we moeten een nieuw stadion hebben.
Op welke groep doelt u?
De directie van Feyenoord. Destijds was dat Gudde, maar natuurlijk ook de mensen die van de gemeente zijn overgekomen om dit dossier vooruit te helpen. Ik illustreer dat met het volgende. Er was in 2014 een wedstrijd die ging tussen BAM en Red de Kuip. Zij hadden allebei berekeningen en ontwerpen gemaakt. In beide plannen bleef de historische locatie behouden, bij Red de Kuip werd er écht gerenoveerd en de BAM was van plan iets nieuws neer te zetten wat lijkt op allerlei stadions die je in het buitenland kan zien. Er was toen een persconferentie waar Jos van der Vegt, de oud-wethouder Wim van Sluis en Hans Vervat, een grote ondernemer uit de haven, samen hun bevindingen presenteerden. Zij waren een soort van verkenners: mensen die onafhankelijk waren en eens goed naar de plannen moesten kijken. Die verkenners kwamen tot de conclusie dat BAM de beste papieren had. Dat de BAM dat nieuwe stadion uiteindelijk niet ging bouwen, kwam volgens mij doordat Feyenoord steeds met nieuwe eisen op de proppen kwam en door het financiële gat dat mede daardoor ontstond. Van belang is voor de geschiedenis, is dat toen er geen enkele beweging was om die grond te verlaten. Maar in de bestuurskringen van Feyenoord, waar veel bouwers in hebben gezeten, valt het op dat ze maar door willen blijven gaan voor een compleet nieuw stadion. Sinds de laatste jaren dus op een nieuwe locatie. Wat opvalt is dat zij systematisch de Red de Kuip terzijde hebben geschoven. Nogmaals: er zitten grote geesten bij, denk aan professor Mick Eekhout, aan professor Krijgsman. Zij hebben ook grote sympathie van de supporters. Ze hadden zelfs al een bouwer geregeld die het aan kon, dat was dezelfde bouwer als die van de Erasmusbrug. Maar er was en is een absolute tunnelvisie richting een nieuw stadion. Op een gegeven moment heeft Feyenoord via allerlei dwarsverbanden met de gemeente Red de Kuip definitief terzijde weten te schuiven.
U steunt Red de Kuip?
Ik ben supporter van de renovatie, dat mag helder zijn. Nu dus van Red de Kuip maar als een ander een goed idee heeft waarin het respect de architectuur van de Kuip behouden blijft, dan mag die van mij aan de gang gaan. Op een gegeven moment dan moeten er gewoon opdrachten uitgegeven worden.
De gemeente wil een stadsdeel ontwikkelen en zegt: een nieuw stadion is daarbij essentieel. Zij deelt maar wat graag die opdracht definitief uit.
Maar de Kuip is daarna de Kuip niet meer, daar kan je echt niet zomaar iets anders mee doen hoor.
Maar dat maakt mij als gemeente toch niets uit? Voor de gemeente zijn de voetbalclub en stadion een vliegwiel bij de stadsontwikkeling.
De gemeente moet het wel iets uitmaken, omdat hun financiële betrokkenheid nog steeds veel vraagtekens oproept en omdat het niet duidelijk is dat de voetbalclub er echt beter van wordt. Overigens is de gemeentelijke bijdrage aan allerlei voorwaarden verbonden, er is nog helemaal niets definitief besloten. Als de echte rekensommetjes worden gemaakt denk ik dat het ze zwaar zal tegenvallen. Je ziet de vragen bij de gemeenteraad ook toenemen he? ‘Gaat het wel door?’ Ze maken zich zorgen. En de huidige Feyenoord City-boys proberen voldongen feiten te presenteren om groen licht voor het nieuwe stadion te krijgen. De gemeente moet van het idee af dat het nieuwe stadion een vliegwiel is voor stadsontwikkeling, want voor een belangrijk deel zijn de bestedingen en de verkoop van stoelen een taak van het stadion. En dat vliegwiel moet natuurlijk ten behoeve van de club functioneren. Op de locatie die men nu heeft voorzien, kunnen genoeg andere dingen gebeuren die ook als vliegwiel gaan fungeren.
Er worden momenteel bedrijven uitgekocht, de gemeente zegt: dat doen we om plaats te maken voor het stadion.
Maar dat gaat allemaal niet zo snel. Het is beeldvorming, dat is de gewenste uitkomst. Ze schetsen een beeld van ‘we maken voortgang’ maar het gaat op een slakkenmanier die on-Rotterdams is.
Wat is uw grootste zorg?
Mijn bezorgdheid gaat vooral naar twee dingen. Dan spreek ik als inwoner van deze stad, en als ex-burgemeester verlies je die titel natuurlijk nooit, maar dit is één van de zeer weinige onderwerpen waarover ik me uitlaat. Dat is dat men gewoon niet in het hoofd heeft dat het ook anders zou kunnen, dat zelfs renovatie mogelijk is. Naar buiten toe leek het 4-5 jaar geleden wel nog een optie, maar nu wordt het compleet genegeerd. Publicitair bestaat het niet meer, terwijl Red de Kuip in november 2018 wel nog een nieuwe versie van het plan heeft gemaakt. Daarnaast zie ik de financiering niet rond komen. Want toen praatten we over om en nabij de 200 miljoen euro, stel dat corrigeren we voor inflatie, stijging bouwkosten enzovoorts dan zeg ik 300. Maar dat heeft nog steeds niets te maken met de ruim 400 miljoen van de huidige plannen. Rem Koolhaas ken ik goed, een goede ontwerper maar binnen het budget blijven is niet zijn sterkste kant. Daar is hij teveel kunstenaar voor zal ik maar zeggen. Dit financieringsconstruct is dus wel een zorg. Er zijn geen rijke havenbaronnen die er ieder 25 miljoen instoppen en zo samen even 250 miljoen op tafel leggen.
Jan de Jong zegt dertig miljoen te hebben opgehaald om zo meer geld uit Feyenoord City te kunnen genereren. Dat deed hij in relatief korte tijd.
Hij heeft heel goed gemarkeerd dat dat voor de club is. Want al die andere functies, concertje erbij, allemaal prachtig, maar dat is niet de basis van de club. Wat dat betreft was hij nog bescheiden met die dertig miljoen. Dat zijn de spelerssalarissen. Hij ging dat trouwens pas doen nadat er een grote clash was geweest met wethouder Visser. Maar gelet op het hele financiële plaatje dat nu de ronde doet, ruim 400 miljoen euro, is dat niet exploitabel zodanig dat de club daar structureel echt iets mee opschiet. Feyenoord gaat niet gelijk komen met de andere twee topclubs in Nederland. Dat is uitgesloten en dat is mijn allergrootste zorg. Als dat allemaal naar buiten gaat komen, als dat uiteindelijk is doorgerekend en bekend wordt, barst de bom. Een hoop van die adviseurs zijn dan alweer verdwenen, die weten we niet meer te vinden nadat het bouwproces is begonnen. Het gaat in dezen ook om de verantwoordelijkheid van een Raad van Commissarissen van Feyenoord en van het stadion. Ook de gemeente heeft een taak om het binnen de perken te houden en dat zal naar mijn idee niet lukken. De bedragen zijn veel te omvangrijk.
Binnen de RvC bij Feyenoord zijn afgelopen jaren al veel commissarissen geswitcht.
Je ziet in de discontinuïteit van de besturen dat ze er niet mee om kunnen gaan, daar is dat wisselen van positie een uitdrukking van. Who the hell is the boss? zeg ik dan. Bij de gemeente is dat wethouder Visser, die heeft een sterke positie in het college. Maar er zijn wel meer sterke mannen onderuit gegaan in de politiek en de gemeenteraad wordt kritischer. De berekeningen van nu zijn niet veilig genoeg, ze zijn te risicovol. Het onomkeerbare moment zoekt men in dit jaar, waarin de financiering rond moet komen. Men moet zich losmaken van het idee dat de vernieuwing van Zuid zou moeten koppelen aan een heel nieuw stadion. De ruimte die je dan uitspaart in het hele plan, daar staan de bouwers ook wel voor in de rij hoor! Ik ben betrokken geweest bij de Kop van Zuid. We hebben toen zelfs hotel New York gekocht, we hebben het Havenbedrijf naar Zuid verplaatst, de rechtbank en de Belastingdienst gelokt. Ik ben dus absoluut niet tegen participatie van de overheid, maar als je het met mindere bedragen net zo goed of misschien wel beter kan doen, dan moet je daarvoor gaan.
Maar waarom wil de gemeente dan per se een nieuw stadion? Iedereen weet dat het een bijzonder prijzig stadion is, zowel qua totaalbedrag als wanneer je het omrekent naar de prijs per zitplaats.
Iedereen heeft natuurlijk wel de neiging om een voetdruk achter te laten in de geschiedenis. De gemeente moet eigenlijk zeggen: ‘die grond is beschikbaar en wij willen daar dit type activiteiten op hebben en je kunt je erop inschrijven’. Moet je dan eens zien hoeveel plannen er uit de samenleving komen en hoeveel iconische gebouwen je daar dan kan neerzetten. Prachtige locatie bij de Brienenoordbrug. Het is een uitdaging voor creatievelingen, maar die moet je dan wel uitnodigen. Het volgende speelt bij mij ook zwaar. Wij hadden in Rotterdam tot de jaren tachtig een enorme slooptraditie he? Ik vind dat je respect moet hebben voor iconische gebouwen, voor historische plaatsen. In Rotterdam denken we gelukkig steeds beter na voordat we gaan slopen, het belang van oude gebouwen met geschiedenis neemt toe. Ik herinner me nog het debat over de Hef, die wilde de gemeenteraad ook weg hebben. ‘Wat heb je aan de Hef, wanneer je er een spoortunnel onder hebt liggen? Weghalen dat ding, want het kost onderhoud.’ Het was in tijden van crisis, we hebben het toen laten staan en volgens mij is iedereen daar nu zeer blij mee. Maar toen was het economisch eigenlijk niet verantwoord, onderhoud kost geld. Dat historische besef van Rotterdam is weliswaar gegroeid, maar het blijft opletten. Je merkt het nu ook weer in de drift om te bouwen. Natuurlijk moet je soms kiezen, je ziet het bij sommige grote volkswijken waar dan gekozen wordt om nieuw te bouwen in plaats van te renoveren, maar je kunt een monument als het Feyenoord-stadion niet wegdoen. Het moet natuurlijk een eigen verdienmodel hebben en dan niet eentje omdat er veel toeristen naar toe gaan. Het moet toegankelijk blijven voor de gewone supporter.
Feyenoord City rekent op de portemonnee van toeristen. Ze verwachten 350.000 bezoekers per jaar die geld uit komen geven, zonder dat er gevoetbald wordt. Architectuurliefhebbers bijvoorbeeld, maar ook bezoekers van een nog onbekende attractie.
Dat er meer toeristen naar Rotterdam komen vind ik heel goed, daar gaat het niet om. Maar als je een toerist tien euro vraagt om even een stadion te bekijken, daar red je het echt niet mee hoor. Het is mooie versiering, ornamentiek, staat leuk naar buiten toe. Maar de oorlog win je er niet mee.
Hoe vindt u de rol van de gemeenteraad? Zij heeft een position paper opgesteld met allerlei voorwaarden, maar deadlines worden steeds niet gehaald. Toch ziet men het door de vingers.
Dat komt dit jaar in volle omvang op hen terug, dat voorspel ik wel. Men laat zich alleen maar adviseren door buitenstaanders. Ik denk dat er ook buiten de gemeenteraad rumoer zal ontstaan als men over de brug moet komen omdat het beloofde geld niet genoeg is en de plannen dus tot stilstand dreigen te komen. Daar ben ik van overtuigd.
Raadsleden zien dat nu al, ze worden gewaarschuwd. Maar ze gaan toch door. Hoe kan dat?
Omdat het finale moment nog moet komen. Er is niemand die echt de regie heeft. Er is niemand die volledig eigenaar is van dit vraagstuk. Dan is het het Stadion Feijenoord-bestuur, dan is het de voetbalclub, dan is het weer de gemeente. Dan zegt Jan de Jong ‘ik ben alleen in de club geïnteresseerd en ik wil zoveel hebben’ en krijgen ze weer ruzie daarover. Dus het is niet vanuit één regie gedaan, het wordt alleen maar zo gesuggereerd. Men mag geen van allen over alternatieven praten: daar zijn ze het zo ongeveer als enige onderwerp wél over eens.
Hebben die drie organisaties dan niet hetzelfde belang?
Het is een ingewikkeld dossier. Het is zo on-Rotterdams dit hele project, daarbij komt ook nog eens bij dat de gemeente een paar lelijke missers heeft gemaakt: de blunderput bij Boijmans, de Hoekse Lijn die maar uit de hand blijft lopen zowel qua financiën als qua timing. En er komt ook nog een rapport van de Rekenkamer aan over het Schieblok. Het gaat komend jaar ontzettend broeien, er komen dingen naar boven waar ik nu nog geen notie van heb maar wel een vermoeden. Dat wordt met elkaar verbonden he? Want ook dat Schieblok rapport zal uiteindelijk naar buiten komen. De vorige verbouwing van de Kuip in 1994 hebben wij als gemeente gefaciliteerd. Wij hebben er als stad weinig omzien naar gehad, het was in een betrekkelijk korte tijd klaar, zoals het hier hoort. Iedereen was blij. Heel anders dan tegenwoordig, hier krijg je een beetje hartklachten van om het maar eens dramatisch te formuleren. Ik vind het echt heel jammer voor de stad. Eén ding staat vast: de mensen die nu verantwoordelijkheid nemen, die zijn er straks niet meer als het zo ver is. Reken maar op 2024, de wethouder is er niet meer, de meeste gemeenteraadsleden niet meer, niemand. Iedereen is gevlogen tegen die tijd.
Heeft een advies voor Jan de Jong of de gemeente?
Nee. Ik ben een eenvoudige Rotterdamse burger.
U bent naast inwoner toch ook echt oud-burgemeester van deze stad.
Vandaar ook mijn terughoudendheid altijd om me uit te spreken. Op een kleine pietluttigheid na heb je mij afgelopen twintig jaar niet gehoord. Maar dit vind ik wel zo’n enorme combinatie van historisch besef en sociaal kapitaal waar slordig mee wordt omgegaan. Het heeft iets weg van een ongelofelijk prestigeproject dat aan een aantal mensen is opgehangen. En waardoor je niet meer toegankelijk bent voor andere informatie, waardoor je je afsluit. Ze zeggen niet meer te kunnen draaien, maar dat kan natuurlijk best. Heel goed zelfs, maar ze produceren juist daarom allemaal van die zogenaamde voldongen feitjes. De echte ‘go’ komt pas dit najaar. Ik ken wel wat mensen die iets betekenen en die hebben vrijwel allemaal aangegeven dat ook zij heel erg benieuwd zijn. Echte overtuiging is er bij niemand lijkt het. Ach, we zullen zien.